Ааспыт нэдиэлэ бээтинсэтигэр, сэтинньи 27 күнүгэр Олоҥхо декадатын көрсө Национальнай библиотека историческай саалатыгар «Олоҥхо ыһыаҕа» диэн республика бастыҥ фотографтарын хаартыскаларыттан таҥыллан оҥоһуллубут, ыһыах спортивнай, культурнай түгэннэрин үйэтитэр, көмүс буукубаларынан суруллубут, ураты тупсаҕай, уран оҥоһуулаах альбом иккис кинигэтин сүрэхтэниитэ буолан ааста. Бу альбом-кинигэҕэ Ньурба, Мэҥэ-Хаҥалас, Хаҥалас, Чурапчы улуустарыгар буолан ааспыт саха дьоно киэн туттар Олоҥхотугар анаммыт ыһыахтара сырдатылыннылар.
Филологическай наука доктора, профессор, фольклорист, эпосовед В.В. Илларионов эппиэттээх редактор быһыытынан бу альбом күн сирин көрөрүгэр үгүс- үтүмэн үлэни оҥордо. Василий Васильевич кинигэ тахсарыгар матырыйаалынан хаартысканан улаханнык көмөлөспүт СР Культураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтигэр уонна улуустарга махталын биллэрдэ. СР Государственнай мунньаҕын (Ил Түмэн), Олоҥхо 10 сылын бэлэмнээн тэрийэр Национальнай комитет бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков көмөлөһөөччүтэ Ньургуйаана Илларионова: «Кинигэ-фотоальбому арыйдахха, ханнык улууска хайдах тэрээһиннээх ыһыах ааспыта ырылыччы көстө сылдьар.
Бастакы альбом 2012с. тахсыбыта, онно Сунтаар, Таатта, Уус Алдан, Горнай улуустарыгар, Мирнэй оройуонугар буолбут ыһыахтар үйэтитиллибиттэрэ. Бу иккис альбом тахсыбытыгар Ньурба, Хаҥалас, Мэҥэ-Хаҥалас, Чурапчы улуустарын дьаһалталарыгар, культураларын салалталарыгар махталбыт улахан», – диэн билиһиннэрдэ, кинигэни оҥорууга үлэлэспит дьоҥҥо итии-истиҥ эҕэрдэтин этэн туран, сэмэй бэлэхтэри туттартаата. Олоҥхо ыһыахтара салгыы да таһымнарын түһэрбэккэ ситиһиилээхтик ыытылла туралларыгар баҕарда.
Саха омук историятын тиһэр ураты суолталаах кинигэни киһи хараҕын үөрдэр гына тупсаҕайдык таҥан, чочуйан таһаарбыт «Бичик» Национальнай кинигэ кыһатын дириэктэрэ Август Егоров:
–Кэнники сылларга олоҥхо тылын-өһүн оҕоҕо өйдөнөр гына кылгатан, ойуулаан-бичиктээн элбэҕи таһаардыбыт. «Саха боотурдара» серия 16 тома бэчээттэннэ. «Эпические памятники народов мира» диэн сериянан кыргызтар «Манаастара» таҕыста, аны алтайдар улуу эпостарын “Маадай Караны” таһаарыахпыт. Ити сиэринэн саха олоҥхото эмиэ атын омук тылларынан тылбаастанан тарҕанна. Аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ хааман, аҕыйах сыллааҕыта бастакы мультимедийнэй олоҥхону оҥорон, сахабыт дьонугар бэлэхтээбиппит. Ыһыах – биһиги, сахалар, духуобунай культурабытын көрдөрөр национальнай өрөгөйбүт муҥур чыпчаалын олоҥхону кытта дьүөрэлэһэн, норуот сомоҕолоһор, түмсэр үтүө үгэһигэр кубулуйда. Төрүт үгэстэри сөргүтэргэ улахан суолталаах ыһыахтар ыытыллаллар. Ону оччо-бачча харчыны бараатылар диэн саҥараллара хомолтолоох. Кыра омук арҕааҥҥы культура сабыдыалыгар суураллар кэмигэр маннык альбом тахсара наадалаах, биһирэмнээх. Инникитин үйэлэргэ хаалыаҕа, кэнчээри көлүөнэлэр көрүөхтэрэ, -- диэн ыллыктаах санаатын үллэһиннэ. Август Васильевич альбом тахсарыгар бииргэ үлэлэспит дьоҥҥо, фотографтарга махталын биллэрдэ.
Олоҥхону сырдатыы, киэҥ араҥаҕа тарҕатыы телевидениетэ суох табыллыбат. «Саха» НКИК президенэ И.М. Андросов: «10 сыл устата ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕын устан, харайа сытабыт. «Бичик» үйэтитии үлэтин тиһигин быспакка ыытар, кэлиҥҥи кэмҥэ полиграфията олус тубуста. Август Васильевич дьиҥ сахалыы куттаах салайааччы буолан, кинигэ сахалыы тыыннааҕа биллэр, ол киһини олус үөрдэр. Фотограф үс күнү быһа түһэрбит үлэтиттэн кинигэҕэ биир-икки эрэ хаартыската киирдэҕинэ, кини үлэтэ халтайга хаалар. Онон, инникитин хаартыскаҕа түһэрии концепциятын сатаан тэрийиэххэ наада», -- диэн баҕа санаатын тириэртэ.
Ыһыаҕы тэрийэр, түһүлгэни киэргэтэр, ырыаны-тойугу, олоҥхону оройуттан тутар, бастыҥ спортсменнары, норуот талааннаахтарын түмэр үлэни ыытааччы – улуустар. Ньурба улууһун аҕа баһылыга Борис Попов: «Ыһыах сайын күн уһаан, үрдүкү айыылар саамай чугаһаан турар, дьон алгыс ылар кэмнэригэр ыытыллар сакральнай суолталаах. Төрүт үгэстэрбитин Ыһыах эрэ кэмигэр буолбакка, күннээҕи олохпутугар эмиэ тута сылдьабыт. Өрөбүл аайы «Олоҥхо дьиэтигэр» оһуохай ыытабыт, ыам ыйын 9 күнүгэр Бүлүү эбэ биэрэгэр оһуохай түһүлгэтигэр мустабыт. Киэҥ Ньурба Кыталыктаах кырдалыгар ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕын тэрийэргэ, сырдатарга, кинигэҕэ киллэрэргэ бииргэ үлэлэспит дьоҥҥо биир дойдулаахтарым ааттарыттан барҕа махталбын биллэрэбин», -- диэн эттэ. Эмиэ ити кинигэ-альбомҥа сырдатыллыбыт Мэҥэ-Хаҥалас, Эллэй эһэбит бастакы ыһыаҕын ыспыт сиригэр Эркээни хочотугар Олоҥхо ыһыаҕын ыыппыт Хаҥалас, тохсус Олоҥхо ыһыаҕын тоҕус томтордоох тойон түһүлгэҕэ көрсүбүт Чурапчы улууһун бэрэстэбиитэллэрэ санааларын үллэһиннилэр. Аныгыскы Олоҥхо ыһыаҕа таас хайалаах тымныы оройугар Үөһээ Дьааҥыга ыытыллара былааннанар.
ХИФУ «Культурология» кафедратын профессора, доцент Г.С. Попова–Санаайа сорох дьон чороону харандаас угар иһит оҥостоллор, кытыйаҕа бытархай мал харайаллар, ону тохтотон, чороону, кытыйаны ытыктаан, сакральнай суолталаан, сиэргэ-туомҥа, ыһыахха туттуллар эрэ оҥоруохха наадалааҕын бэлиэтээтэ.
Итинник саха норуотун духуобунай сүдү баайын Олоҥхо ыһыахтарын сырдатар кинигэ-фотоальбом хаачыстыбата, полиграфията тупсубутун үгүс манна мустубут дьон бэлиэтээтилэр, аны Киһилээх хайатынан, саха сылгытынан аар-саарга аатырар Дьааҥы сиригэр көрсүөххэ диэри диэн тарҕастылар.
Баара-суоҕа 2700 экземплярынан тахсыбыт, 4 улахан улуус ыһыаҕын хаартыска нөҥүө ырылхайдык кэпсиир альбом бүтүөн иннинэ атыылаһарга тиэтэйиҥ!
Марианна Тыртыкова
