Айылҕа таһаарбыт охсуулаах содула, онтон да атын материальнай хоромньу чөлүгэр түһэриллэр, «оһоруллар», оттон нэһилиэнньэ, ордук ыччат, оҕо аахпат буолуута, өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар баар улуус, нэһилиэк, оскуола, орто, үрдүк үөрэх кыһаларын библиотекалара кинигэнэн байытыллыбаттара, хааччыллыбаттара — омук өтөрүнэн өрүттүбэт иэдээнэ.
Маннык уонна маныаха майгынныыр санаа парламент наукаҕа, үөрэххэ култуураҕа, көрдөрөр-иһитиннэрэр тиһиктэр уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларынан дьарыктанар сис кэмитиэт тэрийэн ыыппыт «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр оҕо литературата: уопут уонна саҥа быһаарыылар» диэн төгүрүк остуолугар этилиннэ. Манна суруйааччылар, учуонайдар, учууталлар, библиотекалар, кинигэ кыһатын, хаһыат, сурунаал эрэдээксийэлэрин үлэһиттэрэ, бырабыыталыстыба бэрэстэбиитэллэрэ, дьокутааттар муһуннулар. Кинилэр кэлиҥҥи кэмҥэ ыччат, оҕо кинигэни аахпат буолуулара хайдахтаах курдук кыбыстыылаах быһыыга-майгыга тиэрдэрэ, кинилэргэ анаммыт кинигэни бэчээттээн таһаарыыга судаарыстыба бюджетыттан бэриллэр үп-харчы кээмэйэ сылын аайы аччыы-аҕыйыы турара, о.д.а. үөскээбит кыһалҕаны араас өттүттэн хайан ырыттылар уонна итилэри туоратарга этиилэрин киллэрдилэр, санааларын тиэртилэр.
Үөрэ миниистирин солбуйааччы Феодосия Габышева попечительство, меценатство курдук урукку өттүгэр көдьүүстээҕинэн биллибит үтүө уопут сөргүтүллүөхтээҕэр тохтоото. Оҕо литературатын бюджет суотугар үбүлээһин кээмэйэ үрдээбэт түгэнигэр өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлиир бөдөҥ промышленнай тэрилтэлэр көмөлөрө наадатын ыйда.
Оҕо ааҕарын көҕүлүүргэ анаммыт эҥинэ бэйэлээх эриэккэс, бэртээхэй кинигэлэрин, ону таһынан үөрэнэр кинигэлэри тиһигин быспакка, тиргиччи бэчээттээн таһаара турар өрөспүүбүлүкэ соҕотох бөдөҥ тэрилтэтэ Сэмэн Ноҕоруодап аатын сүгэр «Бичик» кинигэ кыһаттыттан тылы үөрэх уонна оҕо кинигэтин киинин салайааччыта Марина Макеева этиитэ киэҥ кэпсэтиигэ болҕомтону тарта. Кини судаарыстабыттан бэриллэр субсидия кээмэйэ сылын аайы кыччатылла, сарбылла турарыгар иҥэн-тоҥон тохтоото. «Оҕо литературата икки хайысханан: биирэ судаарыстыба, атына кинигэ кыһатын үбүлээһиннэринэн бэчээттэнэр. Социальнай суолталаах, национальнай литератураҕа ананар үп-харчы кээмэйэ кыччаабытынан оҕо литературатын таһаарыы икки бүк кыччаата», - диир кини.
Кини эппитинэн, 2013 сылга диэри 20 араас кинигэ тахса турбут эбит буоллаҕына, ити сыл аайы аҕыйаан, быйыл 8 кинигэҕэ диэри намтаабыт. Ити оҕо литературата. Оттон атын кинигэлэри ылан көрдөххө уонна эмиэ сыыппара сытыы чахчыларынан холобурдаатахха, 2014 сыллаахха судаарыстыба үбүлээһининэн 63 кинигэ арааһа хас эмэ тыһыынча экземплярынан бэчээттэммит эбит буоллаҕына, ити көрдөрүү 2017 сылга кэлэн 38-ка диэри кыччаабыт. Итини илдьиритэ түстээхэ, 2014 сылга судаарыстыбаттан субсидия быһыытынан уопсайа 20289,0 тыһ.солк. көрүллүбүт, онно 4950,94 тыһ.солк.эбии бэриллибит. Ити түмүгэр 63 араас кинигэ бэчээттэммит. 2015 сылга 24055,0 тыһ.солк.тэҥ субсидия бэриллибит, 6434,4 эбиллибит. Ити суотугар 69 кинигэ арааһа тахсыбыт. 2016 сылга субсидия быһыытынан 16335,0 тыһ.солк.бэриллибит, эбии үбүлээһин оҥоһуллубатах. Төттөрүтүн 816,75 (5%) быһыллыбыт. Ол түмүгэр 60-тахса араас кинигэ оннугар 41 эрэ кинигэ күн сирин көрбүт. 2017 сылга 15000,0 тыһ.солк. көрүллүбүт. 750,0 (5%) тыһ.солк. сарбыллыбыт. Ити суумаҕа уопсайа 38 кинигэ бэчээттэммит.
Ону таһынан бэчээттэнэн тахсар кинигэлэр тустарынан иһитиннэриилэри нэһилиэнньэҕэ көрдөрөр-иһитиннэрэр тиһиктэр нөҥүө тарҕатар эргиччи төлөбүрдээх буолуута үлэҕэ да, ааҕааччыларга да улахан харгыһы, мэһэйи үөскэтэр. Ити туһунан Үөрэх уонна оҕо кинигэтин киинин салайааччыта Марина Макеева чиҥэтэн эттэ.
«Бичик» кинигэ кыһатын дириэктэрэ Август Егоров туох-ханнык иннинэ маннык киэҥ кэпсэтиилээх мунньаҕы тэрийбит парламент сис кэмитиэтигэр, бэрэссэдээтэл Антонина Григорьеваҕа махтанна. «Ыччат дьон, оҕолор ортолоругар ааҕыы үөрүйэҕин тарҕатыыга, оҕо литературатын бэчээттээн таһаарыыга баар кыһалҕалар тустарынан ыараҥнатан ырытыы бүгүн эрэ саҕаламматаҕа. Бу кэпсэтиигэ элбэх тыл-өс, санаа-оноо этилиннэ. Ол гынан баран, биир сүрүн уонна сытыы кыһалҕа — бэчээттэнэн тахсыбыт оҕо кинигэлэрин батарыы, тарҕатыы боппуруоһа таарыллыбыта», — диэтэ кини.
Август Васильевич этэринэ, кэлиҥҥи сылларга кинигэ кыһата Саха Өрөспүүбүлүкэтин национальнай библиотекатыгар уонна үөрэх министиэристибэтигэр элбэх суумалаах бородууксуйаны босхо биэрэр. 2015 сылга – 29 988 728 солк. суумалаах кинигэ бородууксуйата бэриллибит, 2016 сылга – 14 904 059 солк., оттон 2017 сылга уопсайа 14 117 840 суумалаах кинигэ бэриллиэхтээх. Ити курдук, кинигэ кыһата судаарстыбаттан ылбыт субсидиятын барытын кэриэтин төннөрөр. Маны таһынан «Бичик» социальнай суолталаах кинигэлэри бэчээттиир уонна өрөспүүбүлүкэҕэ тарҕатар.
«Урут кинигэни судаарыстыба тус сыаллаахтык үлэлиир анал тэрилтэлэрэ илдьэр, тиэрдэр эбит буоллахтарына, билигин ити төрдүттэн түөрүллэн суох оҥоһуллубута. Ити үлэни бүүс-бүтүннүүтүн билигин «Бичик» соҕотох сүрүннүүр», — диир кини.
Нэһилиэнньэ информацияны, иһитиннэриини мэһэйэ суох ылар Төрүт Сокуонунан мэктиэлэнэр быраабын «Бичик» хааччыйар, Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай, тылга анаан ыытар, инники кирбиигэ тутар бэлиитикэтин сүрүн хайысхатын толорор диибит уонна ол аһара дарбатыы буолуо суоҕа диэн бэйэбит ааппытыттан эбэн этэбит.
Ити курдук, кыратык халыйа түһүү кэнниттэн буолан ааспыт “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр оҕо литературата: уопут уонна саҥа быһаарыылар” төгүрүк остуолга төнүннэххэ, норуодунай суруйааччылар Наталья Харлампьева, Иван Мигалкин, Сэмэн Тумат, поэтесса Наталья Михалева-Сайа уо.д.а. санааларын, этиилэрин тиэртилэр.
«Ааҕар дьиэ кэргэн» кулуубун уонна төрөппүттэр ааттарыттан тыл эппит Ульяна Семенова: «Оҕо аахпат буолбатах, ааҕар. Төрөппүттэр, биһиги кинигэни илиилэригэр туттарыахпытын, харахтарын далыгар киллэриэхпитин уонна бэйэбитинэн холобур буолуохпутун наада», - диир. Сорох оскуолаларга алын сүһүөх үөрэнээччилэригэр аналлаах библиотека да суоҕун, оскуола бэл үөрэх кинигэтинэн да хааччыйбатын, ити барыта төрөппүттэр күүстэринэн ылылларын аһаҕастык эттэ. «Оннооҕор үөрэх кинигэтинэн хааччыйбат оскуола, оҕолор ааҕар кинигэлэрин букатын да атыыласпат», - диэтэ.
Оҕо суруйааччыта Валентин Егоров оҕоҕо анаммыт хас биирдии айымньыга иитии, үөрэтии-такайыы түгэннэрэ булгуччу баар буолуохтаахтарын, салгымтыата суох оҕоҕо тиэрдиллиэхтээхтэрин ыйда. Ону таһынан кинигэ оҕоҕо мэһэйэ суох тиийэригэр кыаллар барыта оҥоһуллуохтааҕын бэлиэтээтэ.
Кистэл буолбатах, бюджеттан үбүнэн-харчынан хааччыйыы боппуруоһугар быһыы-майгы билигин судургута суох. Социальнай эбэһээтэлистибэлэри таһынан бары хайысхаларынан ороскуот кээмэйин кыччатыы бара турарын бары да истэ, билэ сылдьабыт. Онуоха Ил Түмэн вице-спикерэ Ольга Балабкина, наукаҕа, үөрэххэ култуураҕа, көрдөрөр-иһитиннэрэр тиһиктэр уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларынан дьарыктанар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева быйылгы бюджеты корректировкалааһыҥҥа социальнай суолталаах (ол иһигэр оҕо кинигэлэрэ) Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын төрөөбүт тылларынан тахсар кинигэлэри бэчээттииргэ уонна тарҕатыыга көрүллэр үбү-харчыны эбии көрөр, сатаатар аҕыйаппат туһунан туруулаһан көмүскүөх буолан эрэннэриилэриттэн элбэҕи күүтэбит.
