Айылҕаттан айдарыылаах ытык киһибит олоҕун бэлиэ кэмин көрсө саха бэчээтигэр аан бастаан төгүрүк быһыылаах, маллаах иһиттээх «Эдьиий» диэн күлүмүрдэс буукубаларынан суруллубут, сахалыы оһуордаах-мандардаах, мутукча мүөтүнэн дыргыйар ураты кинигэ таҕыста. Кинигэ иһигэр 4 кыра кинигэлэрдээх, онно сири хайдах аһатар, бэлиэ сиргэ бэлэх уурар, уруу дьоро киэһэтин, үбүлүөйү, дьиэ малааһынын хайдах сиэри-туому тутуһан тэрийэр туһунан тэттик сүбэлэр киирдилэр. Эдьиий төгүрүк маллаах иһитин иһигэр баар «Уйгу-быйаҥ олохтонуҥ, чөл туруктаныҥ!» диэн үбүлүөйдээх бүлүүһэтэ үтүөнү үксэтиэ, араҥаччылаах күлүүһүнньүгэ алаһа дьиэҕитин арчылыа, алгыстаах харысхала ис туруккутун күүһүрдүө.
Маннык ураты кинигэ биһирэмэ ахсынньы 3 күнүгэр Саха театрыгар өрө көтөҕүллүүлээхтик, сылааһынан сыдьаайар сахалыы тыыҥҥа алаадьынан айах тутан, мааны сандалылаах буолан ааста. Саалаҕа тобус толору мустубут дьон бука бары Эдьиийи сүһүөхтэригэр туран, сүгүрүйэ көрүстүлэр. Кини олоҕун биир кэрдиис кэмигэр, 55 сааһыгар анаммыт буолан, кинигэҕэ 55 киһи ахтыыта киирдэ. 35 нэһилиэктэн, 17 улуустан 25 араас идэлээх дьон махталлаах суруйууларыгар Эдьиий эрэллэрэ уостан эрэр дьону быыһаабыт, медицина аккаастаабыт ыарыһахтарын эмтээбит, атахтарыгар туруорбут, үйэлэрин уһаппыт, сүтүктээххэ, кыһалҕалаахха көмөлөспүт, үлэлэригэр аартыктарын арыйан биэрбит сүдү кыаҕа арыллар.
Эдьиий Дора 7 кинигэтин, сүмэлээх сүбэлэрин 90-ус сыллартан таһаарбыт «Бичик» Национальнай кинигэ кыһатын салайааччыта Август Егоров:
-- Эдьиий Дораны кытта атах тэпсэн олорон, 6 кинигэтин суруйбут саха бэчээтин Далбар Хотуна Нина Протопопова буолар. Кини туйаҕын хатарааччы, «Кэскил» оҕо хаһыатын салайааччыта, элбэх кинигэ ааптара, Эдьиийи кытта биир түөлбэттэн төрүттээх Евдокия Иринцеева-Огдо бу ураты кинигэни толкуйдаан, оҥорон таһаарарга быһаччы үлэлэстэ. Биирдэ сааскы ылааҥы күн Огдо үөрэн-көтөн мичилийэн, илиитигэр кумааҕы холбуйалаах, төгүрүк кинигэ макетын бэйэтэ кырыйан оҥорбутун аҕалбыта. Итинник дьон наадыйар, туһанар, үөрэнэр үйэлээх кинигэтэ күн сирин көрдө. Киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук чахчылар, дьиктилэр Эдьиий туһунан элбэҕи кэрэһилииллэр. Бу кинигэ тылбаастанан, омук дьонун киэҥ болҕомтотун тардар кинигэ буолуо. Бэл Россия киин куораттарыгар бэчээттэммит кинигэ 1,5-2 ыйынан айаннаан кэлэр, оттон Кытайтан баара-суоҕа 10 хонук иһигэр российскай-китайскай таможняны этэҥҥэ туораан, бу кинигэбит 14000 тираһа барыта олоччу тиийэн кэлбитин биһиги олус сөхтүбүт. Бэйэбит испитигэр Эдьиий көтүтэн аҕалла дэһэбит.
10 тахса сыл устата биһиги Эдьиий кинигэлэрин ортотунан 15 000 экз. таһааран кэллибит. Ити сыыппара сахабыт дьоно Эдьиийи ылынарын, киниэхэ ыраастанарын, эмтэнэрин, элбэҕи туһанарын, кыһалҕалаах кэмигэр өрүһүнэрин туоһулуур, -- диэн чиҥэтэн эттэ.
Кини ахсаабат алгыһын, арчытын иһин махтанан туран, Август Васильевич ортотугар күн тааһа күлүмүрдүүр тирии маллаах иһити уонна Национальнай кинигэ тахсыытыгар улахан үтүөлэрин иһин үрүҥ көмүс бэлиэни Эдьиийгэ бэлэх уунна. Бэрт кылгас кэм иһигэр кинигэни суруйбут ааптарга Евдокия Иринцееваҕа-Огдоҕо, бүгүҥҥү дьоро киэһэ сылаас холумтаннаах буоларыгар күүс-көмө буолбут дьоҥҥо: куорат баһылыгар Айсен Николаевка, государственнай сүбэһиккэ Андрей Борисовка, «Саха театрын» салайааччытыгар Анатолий Николаевка, кинигэ кыһатын айар кэлэктиибигэр махтал тылларын кытта өйдөбүнньүк бэлэхтэр туттарылыннылар.
«Дьон, норуот кутун-сүрүн харыстыыр дьон бааллар. Россия Эбэ Хотун 20% баһылаан олорор аҕыйах ахсааннаах омук, биһиги, сахалар, Эдьиий Дора курдук Үөһэттэн айдарыылаах, айылҕаттан этитиилээх дьонноох буоламмыт, нэһилиэнньэ чөл куттаах, инникигэ эрэллээх, онон, куппутун ыраастанан, улуу эбэбит курдук илгэлээх буолуоххайыҥ», -- диэн Туймаада туонатын киин куоратын баһылыга Айсен Николаев эҕэрдэтин тириэртэ уонна Эдьиийгэ саха уустара оҥорбут үрүҥ көмүс чорооннорун бэлэхтээтэ.
Эдьиийдиин араас сылларга алтыспыт, киниэхэ эмтэммит, соргулаах сүбэтинэн олохторун саламмыт, үлэлэрин торумнаабыт кинигэ геройдара: үрдүк өһүөлээх политиктар, айар куттаах, омук сиригэр олорор, үлэлиир дьон «Саха театрын» сыанатыгар тахсан, дьикти түгэни ахтан-санаан аастылар, махталларын биллэрдилэр. Сахабыт сириттэн тус илин түһэн, Японияҕа тимир көлөнөн тиийбит, мантан Аляскаҕа, салгыы Гавайи арыытыгар тиийэ кэрийбит «Автоледи» кэрэ аҥаардара суолларын арыйан биэрбит киһилэригэр сылаас махталларын эттилэр.
Түмүккэ СР Ил Дархана Егор Борисов Эдьиийгэ анаабыт Грамотатын, кыһыл көмүс чаһытын туттардылар.
Эдьиий бар дьонун иннигэр туран айылҕам холумтаныгар эһигини арчылаатаҕым буоллун, аны 20 сылынан балысхан сайдыы буолуо, элбэх омук саба халыйан кэлиэ, онтон куттанымаҥ, олохтон салгымаҥ, дьоҥҥо мөҕүттүмэҥ, үчүгэйи-сырдыгы эрэ ыраланыҥ диэн алгыһын анаата.
Сүүстэ истибиттээҕэр биирдэ көрбүт ордук, онон, «Эдьиий» кинигэтин атыылаһыҥ, ааҕыҥ, туһаныҥ!
Мария Васильева хаартыскаҕа түһэриитэ
Марианна Тыртыкова
